Treść

Krzyż przydrożny czy przydrożna kapliczka, to nieodłączne elementy polskiego krajobrazu. Stare te zabytki wiejskiej sztuki i budownictwa giną z rokiem każdym i przyjdą takie czasy, w których z powodu samej starości znikną zupełnie. Dopóki więc istnieją tu i ówdzie, choć nie zawsze piękne lub ciekawe, ale zawsze dające obraz miejscowej kultury, powinny być ołówkiem lub fotografią odtworzone i zebrane z całego kraju - pisał Zygmunt Gloger przed ponad stu laty i słowa te są nadal w pełni aktualne.

Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej w ramach środków pozyskanych z programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w priorytecie kultura ludowa przy wsparciu Burmistrza Miasta Sucha Beskidzka, zinwentaryzowało ponad 400 kaplic, kapliczek i przydrożnych figur położonych na terenie miasta Sucha Beskidzka, powiatu suskiego oraz miejscowości wchodzących w skład Stowarzyszenia Gmin Babiogórskich. Jej uwieńczeniem jest wykonana przez Andrzeja Strączka elektroniczna mapa kapliczek (rejestr kapliczek), zamieszczona na stronie www.muzeum.sucha-beskidzka.pl w zakładce "Cyfrowe muzeum" oraz założenie kart inwentaryzacyjnych z opisem naukowym, z których można skorzystać w muzeum. Mapa zawiera opis podstawowy danego obiektu wraz z jego ikonografią oraz współrzędnymi geograficznymi. Kapliczkom każdej z gmin nadano odrębny kolor.

Niezwykle ciekawe typy małej architektury sakralnej naszego regionu cechuje nie tylko ogromna różnorodność formy, ale również artyzm, czego swoistym przykładem jest warsztat kamieniarski z Białego Potoku, działający od XVIII do XX wieku i produkujący rzeźby i figury kamienne w stylu tzw. późnego baroku. Lokalizacja kapliczek zawsze miała swoje uzasadnienie. Budowano je dla chwały bożej i ku ludzkiemu przykładowi, najczęściej w obrębie osad, przy szlakach komunikacyjnych, ale także przy źródłach, na łąkach, wśród pól, miedzach i przydrożnych drzewach. Stawiano je także z powodów indywidualnych czy rodzinnych i wykorzystywano do składania ślubowań, intencji i podziękowań. Te ciągle żywe znaki wiary i kultury religijnej są świadectwem dziedzictwa kulturowego naszego regionu, dlatego powinny zostać poddane szczególnej ochronie oraz badaniom naukowym. Wybór postaci świętego umieszczonej w kapliczce często wskazuje na intencje fundatora.  Najczęściej spotykane to tak zwane kapliczki domkowe, wyglądem przypominające miniaturowe kościoły. Często zresztą w przeszłości pełniły ich funkcję. Gdy sieć parafialna nie była jeszcze tak gęsta, jak ma to miejsce obecnie, zdarzało się, że właśnie przy kapliczkach sprawowano co pewien czas msze święte, w których uczestniczyła lokalna społeczność. Obyczaj ten przetrwał zresztą w wielu miejscach do dzisiaj, czego dobrym przykładem są choćby nabożeństwa majowe, bardzo często odprawiane właśnie obok kapliczek. Szczególnym rodzajem kapliczek domkowych na Podbabiogórzu są te, we wnętrzu których znajdują się figury Chrystusa Upadającego pod Krzyżem. Liczna obecność tych ostatnich w powiecie suskim jest wyrazem powszechnego w tej okolicy kultu Męki Pańskiej, związanego z tradycją pielgrzymek do sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej. To właśnie na tradycyjnych trasach, corocznie przemierzanych przez pątników w drodze do Kalwarii, stawiano takie figury, wzorowane na łaskami słynącej rzeźbie, znajdującej się w kościele Trzeciego Upadku na dróżkach kalwaryjskich. Do najstarszych i najbardziej archaicznych form wśród kapliczek należą kapliczki kolumnowe (głównie XVIII-wieczne), wznoszone w formie prostej kolumny, zwieńczonej latarnią, w której umieszczano zazwyczaj małą figurkę, najczęściej Chrystusa Frasobliwego. Ponadto cokół tego rodzaju kapliczek zdobią zwykle proste płaskorzeźby, przedstawiające „Chustę Świętej Weroniki” (głowa Chrystusa w koronie cierniowej) i Chrystusa dźwigającego krzyż. Aż trzy takie obiekty można do dziś oglądać w Stryszawie, dwa – w Kukowie i po jednym w: Budzowie, Krzeszowie, Lachowicach, Suchej Beskidzkiej, Śleszowicach i Tarnawie Dolnej. Największą grupę kapliczek stanowią obiekty, budowane na kształt słupa, zwieńczonego rzeźbioną figurą świętego lub (rzadziej) przedstawieniem jakiejś biblijnej sceny. Bardzo często także i same słupy, pełniące funkcję cokołu, były pokrywane płaskorzeźbami, zazwyczaj figuralnymi, niejednokrotnie kilkukondygnacyjnymi podkreśla Marcin Leśniakiewicz, biorący udział w inwentaryzacji.
Osobliwością Suchej Beskidzkiej są kute żelazne krzyże produkowane w suskich hutach prawie do końca XIX wieku. Można je spotkać nie tylko na cmentarzu parafialnym, ale również w różnych miejscach miasta.

W rejestrze kapliczek na stronie internetowej muzeum zamieściliśmy obiekty, które w naszym odczuciu uznaliśmy za szczególnie cenne. Jeżeli chcecie Państwo zamieścić dodatkowe kapliczki, kaplice, figury lub krzyże, prosimy o wysłanie ich zdjęć na adres e-mail muzeum: muzeum@sucha-beskidzka.pl wraz z krótkim opisem i podaniem miejsca lokalizacji, wówczas po weryfikacji danych dodamy je do mapy elektronicznej. Jeśli dysponujecie Państwo dodatkową ikonografią danego obiektu, bardzo prosimy o jej udostępnienie i wyrażenie pisemnej zgody na zamieszczenie na stronie www.

Serdecznie dziękujemy wszystkim osobom za okazywaną nam życzliwość podczas inwentaryzacji oraz za cenne uwagi dotyczące historii poszczególnych obiektów. Serdecznie zapraszamy do współpracy!.